Ir al contenido principal

10.- Dos niños. (Hinaspansi: relatos de alumnos chuschinos, 1975)






T  9-30
 
10.- DOS NIÑOS /versión original en quechua/
 
         Uq,  iskay maqtachas kasqa… iskay maqtachakuna kasqa, manapas kasqas; taytanñataq mana kasqachu, wañukusqa. Chay maqtachata nin… maqtacha nin mamanta:
-Chakmakaramusaqchu-nin.
         Hinasqtinsi:
-Chakmakaramunkichiktaq yá- nin mamanqa.
         Hinaptinsi maqtakunaqa pasan. Chaysi, iskay maqtakunaqa pasan picokunata aparikuspa. Hinaqtinsi, iskay maqtakunaqa tarden… tarde hamuptin kuku mikunllañas:
-Mamay chaqmaramunim pisiparamunim, ananawlla weqoniy utirunman- nispa nin.
         Chaysi maqtachqa kachkan puqllakuspalla, mundo nisqampi puqllakun tukuy punchaw; mundo nisqanpi puqllakun. Chay (…) puqllakuspalla. Chay uq vispas nin:
 
 
 
 
 
30-B
 
10.- DOS NIÑOS /traducción libre/
 
         Dice que habían dos muchachuelos… dos muchacuelos que teniam madre, pero no padre; él se había muerto. Una ves le diejron a su madre:
-Iremos a barbechar la tierra.
         Entonces ella dijo:
-Vayan pues, barbechen la tierra.
         Entonces ellos se fueron llevandose unos picos. Y regresaron tarde, muy tarde; y esto fue lo que le dijeron a su madre:
-Madre nuestra, hemos barbechado y nos hemos cansado. Ay! Que dolor, nuestro (….) se ha resentido.
         Y ese fue el motivo por el cual la pasaron jugando; jugando en el juego llamado mundo. Y permanecieron jugando hasta que un dia volvieron a hablar:
 
T 9-31
 
-Chaqmakaramusaq mamáy -nispa- yapatawan  machusuta (papa) tarpunanchikpaq -nin. Chaysi:
-Chaqmakaramunkitaq yá- nispa nin.
         Pasan (tuta tutaychalla chaypiqa kachaykun):
-Chaqmakaramunki-nispa.
         Tutay-tutaymanta rispa kutiykubn:
-Chaqmakaramuni mamáy makiytapas qaratam allakaramuni-nispa.
         Chaysi chaypi, chay maqtachakunawan achkalla maqtachakunaqa kachkan. Puqllakuspallataq ñukukunapi, mundukunapi puqllakusti tukuy punchaw. (Chaysi kaspalla) tukuy punchaw chisiyasrun. Chaymi charamun tardinñataq:
-Tardiñataq  tarpukaramusaq mamáy nispa.
         Tarpukaramusaq, uq fuaniga papata apaykachin mamanqa:
-Tarpukaramunki- nispa.
         Chaysi apaykachiptin chay papataqa watiarunku iskaynin maqtakunaqa. Mana tarpumunkuchu. Watiakuruspanku pasakunku.
         Chaysi qallqañataq chayaramun. Chaysi qallqe chayaramuqtinpas:
-Qallqekaramusaq mamáy, papachis suytuchkanña -nispa.
         Qallqakaramusaq nispan pasaspan (…) pullaylla puqllakun, ma qallqemunchu.
 
31- B
 
-Madre, iremos a barbechar; y también sembraremos papas en gran cantidad. Y ella les contestó:
-Barbechen pues.
         Y ese día los mandó muy temprano con estas palabras: 
-Van a barbechar.
         Ellos volvieron muy tarde y volvieron a decir:
-Madre, hemos barbechado, e inclusive nos hemos rasgado la piel de la mano.
         Y con esos muchachos habían muchos otros. Jugaban a los ñocos y al mundo todo el día; todos los días se anochecían en lo mismo. Y una tarde dijeron:
-Vamos a plantar en la tarde.
         Una fanega de papas fue la que les dio su madre para que sembraran, diciéndoles:
-Van a sembrar.
         Entonces ellos se comieron la papa que les habían entregado, y aquellos muchachos no sembraron nada.
         Cuando llegó la época del primer aporque ellos dijeron:
-Madre, iremos a allmear, los tallos de nuestras papas ya están muy grandes.
         Pero se fueron a jugar y no allmearon nada.
 
T 9 32
 
         Chay allay timpuñataq chayaramun, chay allaypipas:
-Mamáy allaramusunchi papanchikta- nispa nin. Mamanñataq nin:
-Pallapakamusayki yá ñitillantapas-nin.
         Chay pasanku tutay  tutachalla. Chaysi uqpa chakranman pusasrun  iskay maqtachakunaqa mamantaqa. Chaysi chay… qespiykurun uq runañataq:
-¿Imapaq papayta allakunki?- nispa.
         Mamanqa nin:
-Ñuqapachu nini miki warmallaytam kachamurani chaqmakaramuy nispa, qallqekaramuy nispay- nin.
         Chay hamun, qamurqa (…) maqtañata tapun:
-¿Manachu kaypi tarpuranki?- nin.
-Manan kaypin- nisqa. Chaysi chay maqtachakuna ayqerikun -runtulla, qaqalla cheq- nispa. Chaysi waqna qasata ripukun. Hinapti ripukuptinqa verdanimpi chay tuta qasarun papataqa allpankama. Chay achkiyaqpi uq suañataq vacata qatichkasqa. Chay suaqa nin chay maqtachakunataqa:
-Chay vacallayta qarakaykamuway maqtachakuna- nispa.  Puqllachakushkaqtin mundo jugachakuchkaqtin chayaykurun. Chaysi nin:
-Arkaykuy. Chaysee… (akakutin) tutayaramun; chaysi tutayaramuptin qasarun suata chacharayankama, pampapi chutarayanankama.
 
32-B
 
         Cuando llegó el tiempo del escarbe, ellos dijeron:
-Madre, vamos a cosechar nuestras papitas. Y su madre contestó:
-Les ayudaré a recoger aunque sea las pequeñitas.
         Entonces salieron a la cosecha muy temprano y los muchachos la llevaron a la chacra de otro. Entonces llegó aquella persona y dijo:
-¿Por qué escarbas mi papa?
         Y la madre contestó:
-Yo pensé que era mía, solamente he mandado a mis muchachos diciéndoles que barbechen y allmeen.
         Entonces llegaron los muchachos y ellas les preguntó:
-¿No es aquí donde han sembrado?
-No, no es aquí- contestaron, tras lo cual se fugaron diciendo: solamente granizo y nevada en la noche. Y se fueron a un cerro lejano. Y fue en verdad que aquella noche nevó hasta quemar las papas.  Al amanecer había un ladrón que estaba arreando unas vacas y les dijo a los muchachos:
-Cuídenme esta mi vaquita. Llegó cuando estaban jugando mundo y les dijo:
-Atájenlo. Entonces mientras estaban atajando se hizo noche. Y aquella noche el hielo cogió al ladrón hasta hacerlo morir, hasta dejarlo tirado en la pampa.
 
©de la traducción: Fredy Amílcar Roncalla Fernández 
                              Fredy Roncalla

 

Comentarios