Ir al contenido principal

Suwakunapa yukasqan. Reyna Esther Aguilar Quispe

 Con esta breve nota Reyna Esther Aguilar comparte un cuento suyo

Este ha sido el cuento que escribí ingenuamente hace algunos años. Con el paso de los años y las experiencias la he ido modificando como el título por ejemplo, de "Tintirillo suwa" a "Suwakunapa Yukasqan". 

Hoy se publicó en el periódico local de Andahuaylas: "La Prensa", como miembro de AE Saywa .



 

SUWAKUNAPA YUKASQAN

(Willakuy)

 

(Cuento que ocupo el 3° lugar en el primer concurso de cuentos en quechua de la Universidad Nacional Mayor de San Marcos-2018)

 

I

 

Ñawpaq pachapi wasikunaqa mana qawana tuquyuq kasqanku. Inti siqaykuptinqa wasi ukuqa tutallañas kasqa, chaysi inti yaykuyllata puñuqkupas. Warmi, qari machulakuna, rumiwan pirqasqa chukllahina wasikunapi sapallankus yachakusqaku. Iskayllankus pampapi puñuqkupas uwihapa qarankunata mastarquspanku kama punchuwan qataykukuspanku. Pampapi puñuptinkus quwinkunapas hawankuta tukuytuta purikuqku. Achka quwitas uywasqaku, chaysi kututukunapas kututustin purikuqku. 

 

Chayna kawsakuchkaptinkus, huk tuta miski puñukuchkaptinkus.wasinkuman iskay suwakuna yaykurqusqaku. Payawan machuñataq chawpi puñukuypi kachkaptinkus, suwakunaqa allichallamantas wasi ukupi puriyta qallaykusqaku. Suwakunañataq quwikunata qatikachayta qallaykusqaku, chakniq tutapi yanqas kayman wakman pawakachanku.

 

Chayna qatikachachkaspankus machuchapa umanta huknin suwa sarurqusqa, suwañataq mancharikuywan hinallapi sayarirqusqa, quwikunañataq – huwis huwis - nispas waqaykusqaku. Machuwan payachawansi Coronel sutiyuq uchuy allquchata uywasqaku. Machuchaqa nanaywan puñusqanmanta tiyarirqusqa - ¡Ananallaw!, ¡Coronelcha!, qanra allqu sarurquwan, tutayaqpi mana imatapas rikunchu, ¡ripuy hawaman! - nispas tutayaqpi makinwan wischusqa. Suwañataq chayta uyarispansi wañuykuchkasqaña simin ukullapi asiykukuspa.

 

Machuchaqa kaqllas waqtipakuykusqa, suwakunañataqsi kaqmanta quwikunata qatikachaykusqa iskayta, tawata, pichqataña hapichkaptinkus – Margacha yaw, chay allqu quwita hapichkan - nispa machuqa rimapakuyta qallarisqa - ¡allqu! ¡allqu! hawaman ripuy, paqarinmi sipichikunki - payachañataq puñuysan kutichisqa. 

 

Suwaqa hinallas chunkaman chayarqachispan upallalla lluqsichkaptinsi, machupata chakintañataq sarurqusqa, manas imanayta atisqakuchu, misi waqtasqahinas pawarqunku hawaman; chaymantaqa quwi qipiykukusqa hatun ñanninta ripusqaku. 

 

Paqarisnintaqa quwikunapa chukchallanñas tukuy pampapi kaykuchkasqa, allquchañataqsi wasipa qipanpi miskillataña puñuchakuchkasqa. Machuqa chayta qawaykuspansi allquchataqa siqulluwan waqtaykusqa – arí quwiytachiki mikurquspayki miskillataña puñuchkanki - nispas nisqa – saruwankiraq karahu. 

 

Suwakunañataq asikuspanku rimanakusqaku kaynata – chaynamiki allqukunawan pantachikuna, machuchata sarusparaq quwintapas suwamunchik - chaynata rimanakuspanku inti wichayta akuta akuspanku siqaykunku.

 

II

 

Quwi qullqita tukurquspankus, huk llaqtamanña yaykusqaku. Yarqaymanta hanlla hanllarispas, hatun qatuyman iskaynin suwakunaqa chayarqusqaku. Kawallu rantikuqmansi asuykusqaku, chaypis achka runallaña kachkasqaku, silla kawalluta qawaspanku. Chayta qawaspankus suwakunaqa asuykusqaku, rantiqhinaraq rimaykunkupas – allinmihinam kayqa kachkasqa, ¿allintachu kallpachkanman?, ¿imaynataya malliykuyman? - nispas tapupayasqaku. Chaynapis kawallu rantikuqqa kutichisqa - ¿Wawqicha malliytachu munanki? - nispa. 

 

- Amahina kaspa tariparqamusaq, utqaylla pawaqtam maskachkani wawqiy - nispas suwaqa nisqa. Chayta nispas suwaqa kawalluman ichirqun - ¡arri!, ¡arri! - nispas waqtaykuspa kawallutaqa chinkaykachin, mana patallamanta kutimuptinsi runakunaqa qapariyta qallarinku: - ¡Suwa!, ¡suwa! qanra suwa kawalluta apakun, hapiychik chayta – nispankus rimasqaku.

 

Huknin suwañataq runakunapa chawpipi uyarayasqa. Chaymantas kawallupa uywaqninman asuykuspan nisqa – allin pawaqmi kani, allin silla kawalluykita mañaykamuway, chay suwaman haypanaypaq, kay kay urayllapim hayparqusaq wawqicha, ama llakikuychu -. Uywaqñataq kutichin - yaw warma apamuy maqta kawalluta, allinninta, icha chay suwa runaman hayparquyman - nispas nisqa.

 

Chaysi runaqa maqta kawalluta sillakuykuspan qawachkaptinku suwapa qipanta pawasqa. Chaynapis iskaynin suwakunaqa tupanaykuspan allin kawallukunata suwakusqaku, manas pipas imanayta atisqakuchu, qawachkaptillankus kawallukunaqa chinkarqusqa. Hapiqninñataq nisqa – huknitapas quykullaniraqtaq, kayna upañataq kaniqa, kikiychiki qatiymanqa – nispas rimapakun. 

 

Suwakunañataq kaqmanta asiywan wañuykunkuraq runamasinta chaynakunata ruraspanku.

 

Qillqaq Riyna Aguilar Quispe - Asociación Educativa Saywa

Comentarios

  1. Asichiwanki Riyna Aguilar Quispe suwakunamanta qillqamuspayki. Qamña allinlla.

    ResponderEliminar

Publicar un comentario

No se permiten comentarios anonimos, incendiarios, agresivos, despectivos, degradantes ni ad hominem de ningun tipo. Se requieren comentarios bien pensados. Las discrepancias deben ser debidamente sustentadas y no basarse en generalizaciones. Hawansuyo no trata de convencer a nadie de nada y estamos seguros que nos equivocamos a cada rato.

Entradas populares de este blog